Historia prac koncepcyjnych
Nad koncepcją zbiornika zaczęto zastanawiać się ponad 100 lat temu, po przejściu katastrofalnej powodzi w 1880 r. Pierwsze, powstałe do lat 60-tych XX wieku, opracowania zakładały budowę wielozadaniowego zbiornika o objętościach od 290 mln m3 do 695 mln m3. Zakładały one zalanie doliny Odry od Raciborza do Bohumina, na obszarze od 71 km2 do 102 km2. Jednakże skala tych inwestycji okazała się zbyt wielka, aby ją sfinansować w normalnych cyklach realizacyjnych. Dlatego w połowie lat 70-tych, opracowano kolejną wersję rozwiązania przestrzennego i technicznego, która jest obecnie realizowana. Opiera się ona na skojarzeniu etapowej budowy zbiornika z sukcesywnym wyeksploatowaniem kruszywa w obrębie jego przyszłej czaszy. Dzięki takiemu postępowaniu, mającemu znamiona rekultywacji terenów zdewastowanych eksploatacją kruszywa, można maksymalizować pojemność zbiornika równolegle z prowadzeniem pełnej rewaloryzacji terenów rolnych, leśnych i zasiedlonych na jego obrzeżach.
Rysunek 3. Budowla przelewowo-spustowa widok od strony wody dolnej.
Koncepcja ta zakładała budowę dwuczęściowego zbiornika, przystosowanego do żeglugi śródlądowej, w klasie odpowiadającej Kanałowi Odra-Dunaj. Docelowa pojemność całego kompleksu miała osiągnąć 350 mln m3, a kształt i pojemność wynikać z powierzchni terenu przeznaczonego pod zbiornik oraz zakresu eksploatacji kruszywa i wykorzystania nadkładu.
Wykonane opracowania zakładały budowę wielozadaniowego zbiornika, który miał służyć ochronie przeciwpowodziowej, poprawie warunków żeglugowych, zaopatrzeniu w wodę, energetycznemu wykorzystaniu stopnia piętrzącego i rekreacji.
Dopiero po 1997 r. zrewidowano założenia budowy zbiornika Racibórz, uznając za najważniejszą jego rolę w ochronie przeciwpowodziowej Doliny Odry od Raciborza do Wrocławia. Temu celowi podporządkowana jest obecna koncepcja, zakładająca następujące etapowanie budowy:
Etap I - zrealizowana budowa polderu „Buków” o powierzchni około 8 km2 i pojemności maksymalnej 50 mln m3. Wydanie decyzji o pozwoleniu na użytkowanie nastąpiło z końcem 2000 roku, natomiast trwały jeszcze roboty budowlane które zakończono w IV kwartale 2001r. Polder zapewnia redukcję najwyższych fal powodziowych o 10 - 14%. Polder spełnił planowane zadanie przejmując w 2010 roku ponad 50 mln.m3 wód powodziowych płynących rzeką Odrą, ograniczając w ten sposób wielkość fali powodziowej.
Etap II - budowa suchego zbiornika p. powodziowego „Racibórz Dolny” o pojemności 185 mln m3 przy aktualnej topografii terenu. Zbiornik zapewnia redukcję fali powodziowej z 1997r. Q=3120 m3/sek. do wielkości 1538 m3/sek. przy dysponowaniu 48 godzinną prognozą dopływu lub do wielkości około 1800 m3/sek. przy 24 godzinnej prognozie dopływu do zbiornika.
Zakłada się, że Zbiornik Racibórz Dolny zapewni skuteczną ochronę poprzez:
- zapewnienie retencji powodziowej, która umożliwi znaczne obniżenie przepływów poniżej, a tym samym zwiększy się skuteczność istniejącego systemu ochrony przeciwpowodziowej (możliwość spłaszczenia fali powodziowej),
- opóźnienie momentu dojścia kulminacji fali odrzańskiej do Nysy Kłodzkiej, a tym samym zmniejszenie prawdopodobieństwa nałożenia się dwóch kumulacji fal
Głównym celem budowy suchego zbiornika przeciwpowodziowego (polderu) na Odrze, jest zapewnienie ochrony przeciwpowodziowej dla ponad 1,3 mln ludności zamieszkującej na terenie województw śląskiego, opolskiego i dolnośląskiego.
Budowa zbiornika umożliwi również realizację jednego z celów Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady z dn. 23 października 2007 r. (Dyrektywy 2007/60/WE), w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim, którym jest minimalizowanie ryzyka powodziowego i ograniczanie skutków powodzi.
