Polder Buków
Zamysł realizacji Polderu Buków jako samodzielnego przedsięwzięcia inwestycyjnego wyłonił się na początku lat osiemdziesiątych w kontekście prac studialnych w temacie zbiornika retencyjnego Racibórz na rzece Odrze.
Zauważono wówczas, że zachodzi rozbieżność pomiędzy formalnie nieuniknioną przewlekłością prac przygotowawczych do inwestycji zbiornika Racibórz a bardzo pilnym zapotrzebowaniem na nowe uregulowanie stosunków wodnych w górnej części czaszy tego zbiornika. Zapotrzebowanie to wynikało z progresywnej dewastacji środowiska naturalnego i melioracyjnej zabudowy doliny rzeki Odry w następstwie intensywnego wyeksploatowania kruszywa z miejscowych złóż.
Objawem tej dewastacji była zwiększona częstotliwość awarii wałów przeciwpowodziowych (np. podczas powodzi 1972, 1977 i 1985 r.), przyrost szkód powodziowych we wsiach Łapacz, Buków, Roszków, Kamień, Bluszczów i Odra, jak też negatywne zmiany układu zwierciadła wód gruntowych w otoczeniu wyrobisk poeksploatacyjnych, których nie poddawano rekultywacji.
W tych okolicznościach ówczesna Okręgowa Dyrekcja Gospodarki Wodnej w Gliwicach podjęła działania przygotowawcze do realizacji przedsięwzięcia inwestycyjnego pn. „polder przeciwpowodziowy Buków na rzece Odrze”. W 1989 roku rozpoczęto realizację tej inwestycji w oparciu o Założenia Techniczno-Ekonomiczne sporządzone w 1987 roku przez wrocławski Hydroprojekt i zatwierdzone przez Ministra Ochrony Środowiska i Zasobów Naturalnych decyzją nr PWzw-221/IV/4/89 z 7.07.1989 r. Decyzja wyznaczała 15-letni okres realizacji inwestycji stosownie do spodziewanego rozwoju eksploatacji kruszywa w czaszy polderu.
W 1997 roku realizacja inwestycji przekroczyła półmetek. Drastyczny spadek tempa eksploatacji kruszywa spowodował, że zaczęto poszukiwać sposobu na niezależne prowadzenie budowy polderu i jak najszybszego zakończenia inwestycji, orientacyjnie w ciągu 3-5 lat. Stosownie do tego zamiaru w 1997 r. sporządzono aktualizację założeń techniczno-ekonomicznych, gdzie wprowadzono również zmianę rozwiązania technicznego zapewniającą maksymalizację efektu przeciwpowodziowego oddziaływania polderu poprzez wyodrębnienie części sterowanej w czaszy polderu o rozmiarze około połowy jego pojemności. W tym celu zaprojektowano adaptację istniejącego wału przeciwpowodziowy, który w ramach inwestycji wzmocniono i podwyższono, na element oddzielający część sterowaną od przepływowej.
W lipcu 1997r. dolinę nadodrzańską nawiedziła katastrofalna powódź, której rozmiary przewyższyły najśmielsze oczekiwania. Polder Buków nie był jeszcze gotowy do przyjęcia powodzi. Zrealizowane były wtedy lewostronne obwałowania stanowiące zaporę boczną oraz prawostronne obwałowania w obrębie wsi Bluszczów.
Ponadto obwałowania powyżej polderu nie wytrzymały naporu tak ogromnych mas wody. W miejscowości Olza prawostronne obwałowania rzeki Odry i Olzy zostały przerwane w dwóch miejscach. Spowodowało to, że wody powodziowe wdarły się na zawale i zalały miejscowości: Olza, Odra, Bluszczów i Buków i ominęły polder Buków z prawej strony, zalewając całą dolinę rzeki Odry aż do Raciborza.
Wydarzenia te potwierdziły słuszność przyjętych wcześniej założeń, które największy nacisk kładły na ochronę przeciwpowodziową zabudowań zlokalizowanych w dolinie Odry. Taki cel przyświeca również i dziś, kiedy podejmowane są decyzje dotyczące rozpoczęcia budowy zbiornika Racibórz Dolny.
W dniu 5 września 2002r. odbyło się uroczyste otwarcie i oddanie do eksploatacji przeciwpowodziowego Polderu Buków. W ramach tej inwestycji wykonano między innymi 14,5 km obwałowań, stanowiących zapory boczne polderu, dwie budowle umożliwiające sterowanie pracą polderu, wał działowy oddzielający część sterowaną od przepływowej, przełożenie potoku Łęgoń.
Górny wlot do sterowanej części polderu wykonano w postaci przelewu o szerokiej koronie ukształtowanego w obniżeniu korony wału działowego, którego rzędna korony wynosi 195,15 m npm. Długość krawędzi przelewowej wynosi 200 m, zaś rzędna korony 194,00 m npm. Ubezpieczenie powierzchni przelewu wykonano w postaci narzutu kamiennego pokrytego warstwą humusu i obsianego trawą. Stabilizację ubezpieczeń zapewniono przez wykonanie gurtów betonowych.
Dolna budowla wykonana została w postaci zblokowanej (spusty denne wraz z przelewem z zamknięciami) w konstrukcji żelbetowej, monolitycznej. Zamknięcie przelewu i spustów wykonano w formie zasuw stalowych, obustronnego działania. Podnoszenie zasuw przewidziano mechanizmami napędzanymi przenośnymi agregatami spalinowymi lub awaryjnie zamknięcia będą mogły być podnoszone napędem ręcznym. Podstawowe jej parametry przedstawiają się następująco:
- rzędna korony progu (przelewu) 191,00 m npm,
- całkowite światło przelewu 26,0 m,
- zamknięcie ruchome pozwalają utrzymywać piętrzenie po stronie polderu przepływowego podczas przyboru wód oraz po stronie sterowanej polderu podczas opadania fali,
- spusty denne umożliwiają opróżnienie polderu sterowanego poniżej korony przelewu aż do pierwotnych rzędnych wód w wyrobiskach poeksploatacyjnych układających się średnio na poziomie 187,5 m npm. Wymiary spustów umożliwiają opróżnienie zasadniczej pojemności polderu w czasie do 2 tygodni.
W chwili obecnej polder Buków stał się stałym elementem miejscowego krajobrazu. Ze względu na swoje bliskie położenie względem dużych ośrodków miejskich, tj. Raciborza, Wodzisławia Śląskiego, Jastrzębia i czeskiej Ostrawy, jest miejscem wypoczynku i rekreacji, gdzie duża ilość akwenów wodnych stwarza dogodne warunki do uprawiania sportów wodnych. Zróżnicowanie krajobrazu służy powstawaniu ostoi, głównie ptactwa wodnego, oraz powstawaniu bogatego pod względem ekologicznym obszaru, który w przyszłości może stać się cennym przyrodniczo elementem doliny rzeki Odry.
